Zgodnie z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 4 kwietnia 2010 roku (I ACa 83/08) gdy pełnomocnik działa w granicach ważnego umocowania, ale wbrew rzeczywistej lub nawet hipotetycznej woli mocodawcy, a jego czynność przynosi reprezentowanemu zamiast korzyści straty dochodzi do nadużycia umocowania, a czynność prawna realizująca umowę w takich warunkach jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i nieważna na podstawie art. 58 § 2 k.c.
Sąd Apelacyjny w Białymstoku wskazał w przedmiotowym wyroku, że tego typu zachowanie należy oceniać jako sprzeczne z ideą pełnomocnictwa. Instytucja ta jest bowiem oparta na bezwzględnym zaufaniu mocodawcy do osoby, która ma działać w jego imieniu. W przypadku gdy pełnomocnik dba (jak w sprawie analizowanej przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku) wyłącznie o swoje majątkowe interesy, a dodatkowo działa wbrew woli bądź wiedzy mocodawcy czynność taka powinna zostać uznana za nieważną i dokonaną z przekroczeniem zakresu umocowania. Na skutek posłużenia się w ten sposób uzyskanym pełnomocnictwem naruszenia w ocenie Sądu doznają podstawowe zasady etyczne i uczciwego postępowania takie jak: zasada zaufania, lojalności i uczciwego obrotu. Czynność prawna realizującą więc umowę w takich warunkach jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego i powinna zostać uznana za nieważną na podstawie art. 58 § 2 k.c.
Wskazać należy, ze instytucja „nadużycie umocowania” nie została unormowana w prawie polskim w żadnym szczególnym przepisie. Jest to jednak instytucja znana w doktrynie i judykaturze.
W doktrynie wskazuje się, że tam gdzie zaczyna się „nadużycie umocowania” w ścisłym tego słowa znaczeniu tam kończy się wykonywanie umocowania. (tak m.in. M. Smyk, Pełnomocnictwo według kodeksu cywilnego, Oficyna 2010).
Ponadto, jak zauważył Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 października 2004 roku (II PK 35/04) nadużycie przez pełnomocnika umocowania może powodować jego odpowiedzialność cywilną, pracowniczą lub służbową, a nawet w określonych przypadkach odpowiedzialność karną.
Podkreślić należy jednak, że samo nadużycie nie powoduje wygaśnięcia stosunku pełnomocnictwa, którego umocowanie było treścią i aby zaprzestać czynnością dokonywanym wbrew woli mocodawcy należy skutecznie wypowiedzieć wskazane pełnomocnictwo i powiadomić o tym pełnomocnika. W przypadku dokonania opisanych czynności przed skutecznym wypowiedzeniem pełnomocnictwa, mocodawcy pozostaje dochodzenie swoich praw na drodze sądowej poprzez wszczęcie postępowania, w którym mocodawca będzie domagał się m.in. uznania czynności prawnej za nieważną.
M.L.