Czy można odwołać wykonaną darowiznę?

Zgodnie z art. 898§1 k.c. darczyńca może odwołać darowiznę nawet już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności. Obdarowany powinien bowiem okazać wdzięczność darczyńcy, który dokonał na jego rzecz bezpłatnego świadczenia kosztem swego majątku. Naruszenie tej powinności w sposób rażący należy uznać za postępowanie sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, co zgodnie z wyżej wspomnianym przepisem uprawnia darczyńcę do odwołania darowizny. Rażąca niewdzięczność obdarowanego musi wystąpić po zawarciu umowy darowizny i być skierowana względem darczyńcy.

„Rażąca niewdzięczność” jest pojęciem niezdefiniowanym w ustawie. Jak wynika z doktryny i orzecznictwa niewdzięczne będzie każde zachowanie obdarowanego, niewłaściwe i krzywdzące darczyńcę, przy czym aby zostało uznane za „rażąco niewdzięczne”, musi cechować je znaczne nasilenie złej woli skierowanej na wyrządzenie darczyńcy krzywdy lub szkody majątkowej. Przez rażącą niewdzięczność należy rozumieć takie zachowanie obdarowanego (działanie, jak i zaniechanie), które narusza powszechnie panujące w społeczeństwie normy moralne czy obyczajowe. Przykładem rażącej niewdzięczności może być m.in. ciężkie naruszenie obowiązków rodzinnych lub zniewaga. Rażąca niewdzięczność może też znajdować wyraz w obmawianiu darczyńcy przez obdarowanego wobec osób trzecich o postępowanie, które godzi w jego dobre imię.

Z użytego w art. 898 § 1 k.c. zwrotu, że dla odwołania darowizny czyn obdarowanego kwalifikujący się, jako rażąca niewdzięczność, ma być skierowany „względem” darczyńcy, wynika, że ustawodawca miał na względzie ochronę interesów darczyńcy. Przyjmuje się jednak, iż przez taką regulację nie przesądził o tym, że czyn musi być skierowany bezpośrednio przeciwko osobie darczyńcy. Jeżeli działania obdarowanego o tym charakterze dotyczą osoby bliskiej darczyńcy i oddziałują one w sposób pośredni na darczyńcę- również należałoby je zakwalifikować jako „rażącą niewdzięczność”,

Nie można mówić o rażącej niewdzięczności w przypadku drobnych czynów nawet umyślnych, ale niewykraczających poza zwykłe konflikty życiowe (rodzinne)- np. sprzeczki. Odwołanie darowizny nie może bowiem nastąpić z błahych powodów, takich jak drobne nieporozumienia.

Zgodnie z orzeczeniem Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2011 r. ( III CSK 260/11) odwołanie darowizny następuje nie w drodze orzeczenia sądu o charakterze prawnokształtującym (jak np. rozwiązanie darowizny w okolicznościach opisanych w art. 901 k.c.), lecz przez oświadczenie złożone obdarowanemu na piśmie (art. 900 k.c.). Dopiero po złożeniu takiego oświadczenia, wywołującego skutek obligacyjny, lub równocześnie z tym oświadczeniem, darczyńca może wystąpić z powództwem o zwrot przedmiotu darowizny .

Warto wspomnieć, że darowizny nie można odwołać po upływie roku od dnia, w którym uprawniony do odwołania dowiedział się o rażącej niewdzięczności obdarowanego (art. 899 § 3 k.c.). Darowizna nie może być odwołana z powodu niewdzięczności również wtedy gdy darczyńca obdarowanemu przebaczył. Jeżeli w chwili przebaczenia darczyńca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.